Τσέχες και Ελληνίδες Ηρωίδες

Την Πέμπτη, 7 Νοεμβρίου 2024, η Γ1 τάξη του 2ου Γυμνασίου Λευκάδας πραγματοποίησε διδακτική επίσκεψη στα πλαίσια των μαθημάτων της Νεοελληνικής και της Γαλλικής Γλώσσας. Οι μαθητές επισκέφθηκαν την αίθουσα τέχνης «Θεόδωρος Στάμος» του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας προκειμένου να περιηγηθούν στην έκθεση με τίτλο «Τσέχες και Ελληνίδες Ηρωίδες».

Η έκθεση περιλάμβανε πορτραίτα ηρωίδων σε αφίσες τα οποία δημιουργήθηκαν συλλογικά από φοιτητές Σχολών Καλών Τεχνών σε Πανεπιστήμια της Ελλάδας και της Τσεχίας. Με την καθοδήγηση της κ. Ρομίνας Θερμού οι μαθητές προσέγγισαν τα έργα, άντλησαν πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση σημαντικών γυναικείων προσωπικοτήτων, Τσέχων και Ελληνίδων και τις συσχέτισαν με γνώσεις που είχαν αποκτήσει από τα σχολικά μαθήματα. Αντιμετώπισαν τα πορτραίτα ως τέχνη και ως πηγή πληροφοριών. Μετά από την ξενάγησή τους στάθηκαν στο πορτραίτο της προσωπικότητας που τους εντυπωσίασε περισσότερο και έγραψαν γι’ αυτή. Οι μαθητές συνεργάστηκαν σε φύλλα εργασίας, ασχολήθηκαν με την έννοια του ήρωα και της ηρωίδας, αναζήτησαν πληροφορίες σε πηγές διαδικτύου για τη δράση των προσωπικοτήτων που τις αναδεικνύουν σε ηρωικές μορφές και αποτύπωσαν στο κείμενό τους τις εντυπώσεις τους από τα πορτραίτα ως έργα τέχνης.    

Ευχαριστούμε θερμά την κ. Ρομίνα Θερμού, Επίτιμη Πρόξενο του Τσεχικού Προξενείου Ιονίων Νήσων με έδρα τη Λευκάδα,  για την ξενάγηση στο χώρο και τις πολύτιμες πληροφορίες για το υλικό της έκθεσης.

Οι υπεύθυνες καθηγήτριες

Παππά Βιβή

Καλούδη Μαριάννα

Οι Εργασίες των μαθητών/τριών μας:

Ανάμεσα στα πολυάριθμα έργα της έκθεσης, αυτό που μας κέντρισε την προσοχή ήταν το πορτραίτο της αντιστασιακής Τσεχοσλοβάκας δημοσιογράφου «Irena Inka Bernaskova». 

Η Ίνκα γεννήθηκε στην Πράγα και ήταν κόρη του ζωγράφου Vojtech Preissig. Τα πρώτα χρόνια της ζωής της, κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, διέμενε με την οικογένεια της στην Βοστώνη. Το 1921 επέστρεψε στην Τσεχοσλοβακία μαζί με τις αδερφές της και μετά από 4 χρόνια παντρεύτηκε τον Frantisev Bernasek χωρίς την έγκριση των γονιών της.  Κατά την διάρκεια της κινητοποίησης για την κρίση του Μονάχου, η Μπέρνασκοβα προσφέρθηκε εθελοντικά ως νοσοκόμα του Ερυθρού Σταυρού και βοήθησε πρόσφυγες από την κατεχόμενη συνοριακή περιοχή της Τσεχοσλοβακίας.

Η συμβολή της Ίνκα Μπέρνασκοβα ως ηγέτιδα αντιναζιστικών κινημάτων που απέβλεπαν στην ανύψωση του ηθικού του λαού ήταν αξιοσημείωτη. Ειδικότερα, κατά την διάρκεια της κατοχής της Τσεχοσλοβακίας, άρχισε να διανέμει φυλλάδια ενώ παράλληλα συνεργαζόταν με τον πατέρα της για την έκδοση του παράνομου περιοδικού “V boj” ή στα ελληνικά «Στον Αγώνα». Αν και η Γκεστάπο την αναζητούσε, κατάφερε να αποφύγει τη σύλληψη και να συνεχίσει την έκδοση του περιοδικού. Δυστυχώς, συνελήφθη με πλαστά έγγραφα στην Πράγα στις 21 Σεπτεμβρίου 1940.  Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης η ίδια προσπάθησε να αναλάβει όλη την ευθύνη επιδεικνύοντας έτσι μεγάλη γενναιότητα και σώζοντας πολλά μέλη της αντίστασης. Εν τέλη, τον Αύγουστο του 1942 εκτελείται στην λαιμητόμο, όντας η πρώτη Τσεχοσλοβάκα που καταδικάζεται σε θάνατο από το Λαϊκό Δικαστήριο του Βερολίνου.

Όπως αναφέραμε ανωτέρω, το πορτραίτο που ξεχώρισε στα δικά μας μάτια στην έκθεση της αίθουσας  Στάμου ήταν αυτό της Ίνκα – Ιρένα  Μπέρνασκοβα. Πιο συγκεκριμένα η ηρωίδα εικονίζεται στην αριστερή πλευρά του ασπρόμαυρου έργου καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο μέρος του. Εμφανίζεται φορώντας μαντίλα, με την οποία καλύπτει τα περισσότερα από τα μαλλιά της. Στο πίσω μέρος του πορτραίτου παρατηρείται η φυλακή  “Plotzensee” του Βερολίνου στην οποία ήταν κρατούμενη. Για την ακρίβεια, το μέρος αυτό αποτέλεσε την τελευταία της κατοικία καθώς εκεί εκτελέστηκε, όπως διαπιστώνουμε από τη λαιμητόμο που βρίσκεται στα δεξιά του κτιρίου. Επιπλέον η γκιλοτίνα τοποθετείται ανάμεσα σε δυο απρόσωπους άνδρες, οι οποίοι πιθανόν ανήκουν στις ναζιστικές αρχές, λόγω της στρατιωτικής ενδυμασίας τους. Βρίσκονται στη τοποθεσία της δολοφονίας της Ίνκα και φαίνεται να είναι υπεύθυνοι για την εκτέλεσή της.

Μέσα από το πορτραίτο αναδεικνύεται η ηρωική υπόσταση της Ίνκα και οι αξιοθαύμαστες ηθικές αξίες της. Ο καλλιτέχνης εστίασε στην περηφάνια και το ηρωικό πνεύμα της αποδίδοντάς τη με το κεφάλι ψηλά, παρόλο που πλησιάζει η ώρα της εκτέλεσής της. Επίσης επιδεικνύεται η απογοήτευση μέσα από την έκφραση των ματιών της, ενώ ταυτόχρονα τα σφιγμένα χείλη της υποδηλώνουν την αποφασιστικότητα της. Τέλος δείχνει να αγνοεί τη λαιμητόμο, γεγονός που φανερώνει την αδιαφορία της για τον επερχόμενο θάνατο καθώς γνωρίζει πως, ενώ η ίδια θα φύγει από τον κόσμο αυτό, οι ιδέες της και  το έργο της θα παραμείνουν αναλλοίωτες στο χρόνο.

Οι πράξεις της την καθιστούν ηρωικό πρόσωπο. Συγκεκριμένα η αυτοθυσία της, οι αντιναζιστικές ενέργειες και απόψεις της καθώς και η εχεμύθειά της, δηλαδή το γεγονός πως δεν πρόδωσε τους συνεργάτες της προτιμώντας τον τίμιο θάνατο, αποτελούν θεμελιώδη χαρακτηριστικά του ηρωικού προτύπου. Επιπροσθέτως η γενναιότητα της, η  ισχυρή θέληση και η τόλμη της να αντισταθεί στον τυραννικό ζυγό, ενισχύουν την προσωπικότητά της και της προσδίδουν το χαρακτήρα του ήρωα. Συμπερασματικά, το πορτραίτο της Ίνκα-Ιρένα αποδεικνύει τη δεξιοτεχνία του δημιουργού της, μέσα από την οποία αποδίδεται η ηρωική μορφή της τόσο υλικά όσο και πνευματικά.

Δημήτρης Αναγνώστου, Κωνσταντίνος  Κόντος

Η λέξη ήρωας (ἥρως) χρησιμοποιείται σε μυθολογικά έργα, ώστε να αναφερθούμε σε ένα πρόσωπο, το οποίο, ενώ δεν είναι θεός, ξεχωρίζει η ανδρεία του. Από την Ομηρική Εποχή μέχρι και τις μέρες μας, έχουν υπάρξει πάρα πολλοί και σπουδαίοι ήρωες. Μια ηρωίδα είναι και η Μαντώ Μαυρογένους.

Γεννημένη το 1786 στην Τεργέστη της Ιταλίας, καταγόταν από εύπορη οικογένεια και στην περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης διέθεσε όλη την περιουσία της για τον Ελληνικό Αγώνα. Πέθανε πάμφτωχη το 1848 στην Πάρο και γι’ αυτή της την θυσία, τής δόθηκε ο τίτλος της «Αντιστράτηγου επί τιμή» από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Χαρακτηρίζεται ως ηρωίδα, καθώς ενώ ζούσε σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία όπου οι γυναίκες δεν είχαν δικαιώματα, έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση.
Στο πορτραίτο της έκθεσης «Τσέχες και Ελληνίδες Ηρωίδες» ο καλλιτέχνης εστιάζει στο βλέμμα της ηρωίδας, από το οποίο πηγάζει σεμνότητα και σοβαρότητα. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι η απεικόνισή της επιτυγχάνεται μέσω κολάζ. Έτσι, ο καλλιτέχνης προσέθεσε την δική του προσωπική «πινελιά», η οποία αυξάνει περισσότερο το ενδιαφέρον των θεατών.

Γεραφέντης Γεώργιος, Γράψας Ευστάθιος, Δελλαπόρτας Λάμπρος, Δρακωτός Μάρκος-Μάξιμος.

Η λέξη «ήρωας» αναφέρεται σε ένα άτομο που ξεχωρίζει για τις εξαιρετικές του ικανότητες, την ανδρεία του, την ανιδιοτέλεια του και την ηθική του ακεραιότητα. Συνήθως αναλαμβάνει θυσίες για το ευρύτερο κοινό καλό ή ενεργεί με θάρρος και αρετές για να βοηθήσει ή να προστατεύσει τους άλλους κάτω από δύσκολες κοινωνικές συνθήκες της εποχής του. Οι ήρωες είναι πρότυπα που μας εμπνέουν και μας δείχνουν τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Ένα τέτοιο πρότυπο ανθρώπου αποτελεί η Μαρία Θηρεσία.

Η Μαρία Θηρεσία, μία από τις πιο σημαντικές γυναίκες ηγέτες στην ιστορία, γεννήθηκε στην Βιέννη στις 13 Μαΐου του 1717. Ως κόρη του Καρόλου VI, η Μαρία κληρονόμησε εκτεταμένα εδάφη συμπεριλαμβανομένης της Αυστρίας, της Ουγγαρίας και της Βοημίας. Αν και με την Συνθήκη του Pramatique Sanction είχε εξασφαλισθεί η θέση της στο θρόνο προκάλεσε πολέμους διαδοχής αφού αρκετές ευρωπαϊκές δυνάμεις αμφισβήτησαν το δικαίωμά της. Παρά τις αντιξοότητες η Μαρία Θηρεσία αποδείχτηκε μια εξαιρετικά ικανή κυβερνήτης. Υλοποίησε σημαντικές μεταρρυθμίσεις στον Στρατό, στην Οικονομία και στο Εκπαιδευτικό Σύστημα των κτήσεων της. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή της στην αναδιοργάνωση της Αυστριακής μοναρχίας, θέτοντας τα θεμέλια για την ισχυρή Αυτοκρατορία των Αψβούργων. Η Αυτοκράτειρα πέθανε στις 29 Νοεμβρίου 1780 αφήνοντας πίσω της μια ισχυρή αυτοκρατορία. Κατά τη διάρκεια της μακράς Βασιλείας της φόρεσε πολλούς τίτλους όπως Αυτοκράτειρα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Βασίλισσα της Ουγγαρίας και της Βοημίας και αποτέλεσε την πρώτη γυναίκα Κυβερνήτη των Αψβούργων. Σε μια εποχή που οι γυναίκες είχαν περιορισμένο ρόλο στην πολιτική , η Θηρεσία κατάφερε να κυβερνήσει με επιτυχία, χάρη στην εξυπνάδα, την αποφασιστικότητα και την αφοσίωση της στα καθήκοντα της. Η ιστορική της κληρονομιά είναι εξαιρετικά σημαντική καθώς αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα γυναικείας ηγεσίας σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία.

Μέσα από το πορτρέτο της η Μαρία Θηρεσία παρουσιάζεται ως ισχυρή και επιβλητική φιγούρα, φορώντας είναι εντυπωσιακό φόρεμα, με μία κόκκινη κάπα και κοσμήματα, που υπογραμμίζουν την υψηλή της θέση και την αριστοκρατική της καταγωγή. Η έκφραση της είναι σοβαρή και βασιλική δείχνοντας την κυριαρχία που είχε στην πολιτική. Η χρωματική παλέτα του πίνακα περιλαμβάνει έντονους χρωματισμούς με κυρίαρχο χρώμα το κόκκινο, το οποίο βλέπουμε να αποτυπώνεται σε όλα τα σημεία του πίνακα ακόμη και πάνω στο δέρμα της. Είναι το χρώμα της δύναμης, της εξουσίας και της αυτοπεποίθησης. Χρησιμοποιείται σε πορτρέτα ατόμων με εξουσία ή ηγετική θέση και συμβολίζει την ισχυρή προσωπικότητα του ατόμου. Αυτό το πορτρέτο δεν είναι μόνο μια καλλιτεχνική αναπαράσταση της ηρωίδας, αλλά και μια πολιτική δήλωση για την δύναμη και την σημασία της Αυτοκράτειρας στην εποχή της.

Εριάννα Βεργίνη, Μαρία Θεοχάρη

Αν περιηγηθούμε στην πλούσια μυθολογία του Ελληνικού λαού καθώς επίσης και την ιστορία των εθνών θα παρατηρήσουμε πώς χαρακτηρίζεται ήρωας ένας άνθρωπος που παλεύει με λεγεώνες ή Λερναίες Ύδρες. Μπορούμε να θεωρήσουμε ήρωα κάποιον πρωταγωνιστή μιας ταινίας ή έναν άνθρωπο που θέλουμε να μιμηθούμε. Ήρωες είναι και άνθρωποι των οποίων το όνομα δεν θα μαθευτεί ποτέ. Ήρωες ή ηρωίδες, όπως τους πρέπει, είναι και γυναίκες που πάλεψαν με ιδεολογικά τέρατα ανώνυμα ή φωνάζοντας την ταυτότητα τους δυνατά η καθεμία κρατώντας ωστόσο απαράλλακτη την προσωπική τους υπόσταση.

Μία εξέχουσα προσωπικότητα που παρουσιάστηκε στην έκθεση «Ελληνίδες και Τσέχες ηρωίδες» είναι η Μαρία Πολυδούρη. Γεννήθηκε την πρώτη μέρα του Απρίλη το 1902. Γόνος μορφωμένης οικογένειας με πατέρα φιλόλογο, τον Ευγένιο, και μητέρα με καρδία φλεγόμενη από φεμινιστικές αντιλήψεις, την Κυριακή. Η ίδια τελείωσε τις γυμνασιακές της σπουδές στην Καλαμάτα ενώ αργότερα φοίτησε σε σχολεία του Γυθείου και στο Αρσάκειο σχολείο Αθήνας. Η ποιοτική ενασχόλησή της με τα γράμματα την κατέστησε επαρκώς εφοδιασμένη για το μετέπειτα ταξίδι της στην ζωή. Σε νεαρή ηλικία έχασε και τον πατέρα της και την μητέρα της. Τα ανήσυχα πνεύματα, όπως αυτό της Πολυδούρη, ήταν αδύνατο να μείνει άπραγο. Τα μυαλά που μοιάζουν με το δικό της βρίσκονται διαρκώς σε μια αναζήτηση εύρεσης απαντήσεων και λύσεων. Επομένως η ενασχόλησή της με τα γυναικεία ζητήματα [διεκδίκηση δικαιωμάτων κλπ] δεν άργησε να έρθει. Βρήκε το κουράγιο να δραστηριοποιηθεί σε μία ανδροκρατούμενη κοινωνία. Συγκεκριμένα το 1921 που εγγράφτηκε στην νομική σχολή, γνώρισε τον ομότεχνό της Κώστα Καρυωτάκη και θα μπορούσαμε να πούμε πως μετά από αυτήν την καταλυτική γνωριμία τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο. «Η πίστη μου στον έρωτα; Μα ποια πίστη είναι αυτή; Δεν έχω μείνει πιστή σε κανέναν έρωτα» είναι τα λόγια της. Θα αγαπήσει τον Καρυωτάκη και μαζί θα κάνουν το ταξίδι της αυτογνωσίας.

Η Πολυδούρη στάθηκε στον προθάλαμο της ποίησης. Συνειδητοποίησε πως βρίσκεται παγιδευμένη σε ένα κατασκευασμένο ψεύδος ηθικής , ζωής και ευτυχίας που πρέπει να αποδεχτεί και να αναπαραγάγει. Εκτός από την ποίησή της, αξιόλογη ήταν η στάση και η συμπεριφορά της στην ζωή. Είναι πολύ σημαντικός άνθρωπος, γυναίκα και ποιήτρια. Μα τι γενναία γυναίκα ! Ήταν γενναία γιατί ακριβώς αντιστάθηκε στο κοινωνικό κατεστημένο της εποχής της. Η ποίησή της περιστρέφεται γύρω από τον άξονα της θλίψης, του θανάτου και του ανικανοποίητου. Την εμπνέουν τα μανιάτικα μοιρολόγια και φυσικά ο ανεκπλήρωτος έρωτάς της με τον Καρυωτάκη. Ένας αγνός άνθρωπος!

Όταν στάθηκα μπροστά στο πορτραίτο της Πολυδούρη, το οποίο φιλοτέχνησε ένας νέος καλλιτέχνης, εντυπωσιάστηκα. Στον πίνακα επικρατούν τα απαλά χρώματα όπως το μπεζ, το μαύρο σε αδρές γραμμές για να περιγράψει τη φυσιογνωμία της γυναίκας, λευκό και λίγο ροζ σε αποχρώσεις κόκκινου. Η μορφή της αποδίδεται δύο φορές. Μπορούμε να συμπεράνουμε πως την γνωρίζουμε και δύο φορές μέσω του πίνακα. Στην πρώτη, την γνωρίζουμε με όλο της το κορμί ως μια γυναικεία υπόσταση σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία. Έχει ανέκφραστα μάτια και οι λεπτομέρειες του προσώπου της δύσκολα διακρίνονται. Στη δεύτερη αποτύπωση, τα μάτια της κυριαρχούν αποδίδοντας ένα μελαγχολικό και γλυκόπικρο βλέμμα, που αντικατοπτρίζει την ψυχή της. Ο ζωγράφος επέλεξε να κρύψει το στόμα της καλύπτοντάς το με την πρώτη εικόνα. Τέλος, στο πρώτο σχέδιο εμφανίζεται με χέρια σταυρωμένα αναδεικνύοντας ίσως έτσι τις προσωπικές της αναζητήσεις, τους προβληματισμούς και ενδεχομένως τις κοινωνικές ανισότητες απέναντι στις οποίες σήκωσε το ανάστημά της.
Η αίσθηση που άφησε στον κόσμο ήταν σαν αερικό που ταυτόχρονα πάταγε γερά στην γη. Η ύπαρξή της δεν είχε τίποτε μεμπτό. Αγαπούσε να υπάρχει, αγαπούσε τη ζωή λες και ήταν πρεσβευτής της ζωντανής ζωής. Πέθανε ζώντας, από ζωή .Ένιωσε μια ακατασίγαστη περιέργεια και ένα πάθος για όλους και για όλα και μια πίστη [ή αναζήτηση πίστης ] για κάποιο ιδανικό που μας κρατά άγρυπνους, γιατί έτσι ένιωσε την ζωή εκείνη, η Μαρία Πολυδούρη.

Κοντογιάννη Κυριακή

Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής μας ερχόμαστε σε επαφή με την έννοια της λέξης ‘ήρωας’, είτε πρόκειται για πρωταγωνιστή στις ιστορίες της μαμάς, είτε για μυθολογικά ή ομηρικά πρόσωπα, για τα οποία διδασκόμαστε κατά τη μαθητική μας ζωή. Όμως τι σημαίνει πραγματικά το να είσαι ήρωας; Σε κάθε περίπτωση ένα τέτοιο πρόσωπο αναγνωρίζεται από τον περίγυρό του, αφού προβαίνει σε μια πράξη αλληλεγγύης που πολλές φορές απαιτεί την αυτοθυσία του. Επομένως τον διακατέχει αρκετή γενναιότητα, ανιδιοτέλεια και ψυχικό σθένος, ώστε να τοποθετεί το κοινωνικό συμφέρον πάνω από το προσωπικό. Ακόμα και ανάμεσά μας υπάρχουν άτομα που αξίζουν να λέγονται ήρωες, εκ των οποίων πολλά έχουν αναγνωριστεί, ενώ άλλα δεν θα λάβουν ποτέ τιμές ανάλογες της σπουδαιότητας των πράξεών τους. Έχει αποδειχθεί επανειλημμένα στο παρελθόν πως ο ηρωισμός συνδέεται άμεσα με τον αγώνα ενάντια στο άδικο και το ‘κακό’. Μια μορφή ανισότητας αποτελεί το διαχρονικό ζήτημα της διαφορετικής αντιμετώπισης των δύο φύλων. Σε μια άλλοτε πατριαρχική κοινωνία, όπου οι γυναίκες είχαν μηδαμινά δικαιώματα σε σχέση με τους άντρες, αποκομμένες από κάθε είδους συναναστροφή με άτομα πέρα από το οικογενειακό περιβάλλον, τα όνειρα και οι φιλοδοξίες τους κατέληγαν να επισκιάζονται από τη βούληση των ανδρών, οι οποίοι απαξίωναν τις προσωπικότητές τους. Ανάμεσα σε εκατομμύρια αδικημένες ψυχές ξεχώρισαν ορισμένες επαναστατικές μορφές που κατάφεραν να γίνουν η φωνή των υπολοίπων και να μείνουν στην ιστορία ως ηρωίδες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ελληνίδα πολιτικός και ηθοποιός, Μελίνα Μερκούρη, που με τη δράση της κατά τη διάρκεια της ζωής της ανέτρεψε το κατεστημένο και διεκδίκησε μια θέση στις καρδιές των Ελλήνων.

Η Αμαλία Μαρία Μερκούρη γεννήθηκε στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου του 1920. Καταγόταν από μια οικογένεια με αρβανίτικες ρίζες, που προερχόταν από την Αργολίδα, η οποία ήταν γνωστή για την πολιτική της δράση και την συμμετοχή της στην Επανάσταση του 1821. Ξεκινά τις σπουδές της στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου το 1938 και αποφοιτεί το 1944, ενώ παράλληλα σε ηλικία 19 χρονών παντρεύεται τον μεγαλοκτηματία Παναγή Σπ. Χαροκόπο, με τον οποίο απείχε πολύ ηλικιακά. Κατά τη διάρκεια του πρώτου της γάμου διατηρεί πολλαπλούς ερωτικούς δεσμούς. Ωστόσο, όπως ομολογεί και η ίδια στην αυτοβιογραφία της, μεγαλύτερος έρωτάς της υπήρξε ο Ζυλ Ντασσέν, με τον οποίο δεσμεύτηκε το 1966 και παρέμεινε παντρεμένη μέχρι και το τέλος της ζωής της.
Κατά τα φοιτητικά χρόνια της Μερκούρη, η Ελλάδα βρίσκεται υπό κατοχή. Εκείνη την περίοδο, ενώ διέμενε μαζί με τον πρώτο σύζυγό της, κατηγορήθηκε για το ότι ζούσε μέσα στη χλιδή και την καλοπέραση, ενώ σχολιάστηκε επίσης η αδράνειά της στην Εθνική Αντίσταση. Ωστόσο υποστηρίζεται από αρκετούς πως έκρυβε αριστερούς και τους παρείχε οικονομική στήριξη, ενώ μέσω του αδερφού της, χρηματοδοτούμε την αντιστασιακή οργάνωση ΕΠΟΝ παρά τις αντιρρήσεις του Χαροκόπου. Μάλιστα έγινε εναντίον της απόπειρα δολοφονίας από άνδρες των SS. Η ίδια ως χαρακτήρας ανοιχτός μεταγενέστερα εξέφρασε δημόσια σε συνέντευξή της ότι μετανιώνει και ντρέπεται που δεν επέδειξε αρκετή τόλμη, ώστε να συμβάλει φανερά στον αγώνα.

Με το τέλος της κατοχής το 1944, η Μελίνα κάνει την πρώτη της εμφάνιση στο θέατρο Βρετάνια, ξεκινώντας την ένδοξη θεατρική της πορεία. Κατά τη διάρκεια της καριέρας της πρωταγωνίστησε όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στην γαλλική και την αμερικανική σκηνή, όπου της δόθηκε η ευκαιρία να συνεργαστεί με μεγάλους καλλιτέχνες και ακόμα καταφέρνει να εμφανιστεί στο εξώφυλλο του περιοδικού Life. Ο επίλογος της θεατρικής της σταδιοδρομίας γράφεται το 1992, οπότε και υποδύθηκε την Κλυταιμνήστρα στο Μέγαρο Αθηνών. Αξιοσημείωτη ήταν επίσης η παρουσία της στον ελληνικό και ξένο κινηματογράφο. Πρώτος της ρόλος υπήρξε η “Στέλλα” στην ομώνυμη ταινία, χαρακτήρας ο οποίος γράφτηκε ειδικά για εκείνη από τον Ζυλ Ντασέν. Κατά την πορεία της στον χώρο αυτόν διακρίθηκε επανειλημμένως, ενώ ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματά της ήταν η υποψηφιότητα για Όσκαρ για το έργο «Ποτέ την Κυριακή», το οποίο ωστόσο έχασε.

Η Μελίνα Μερκούρη αγωνίστηκε εναντίον της Χούντας μεταδίδοντας αντιδικτατορικά μηνύματα στο εξωτερικό. Η φήμη της και η επιρροή που είχε στον κόσμο προκάλεσαν την στοχοποίησή της από την κυβέρνηση, στοιχίζοντάς της μέχρι και την Ελληνική υπηκοότητα. Η ίδια υπέστη διάφορες ανώνυμες απειλές, αλλά και απόπειρες δολοφονίας της σε τέτοιο βαθμό, ώστε στην υπόθεσή της ενεπλάκη και το FBI.
Αφού επιστρέφει στην Ελλάδα, συμβάλλει στην ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, ενώ το 1977 εκλέγεται βουλευτής, πράγμα το οποίο φαντάζει ακατόρθωτο για μια γυναίκα εκείνης της εποχής. Ταυτόχρονα διετέλεσε Υπουργός Πολιτισμού δυο φορές. Κατά την θητεία της ασχολήθηκε με την Εκστρατεία επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο. Ένα από τα επιτεύγματά της στον χώρο της πολιτικής αποτελεί επίσης η δημιουργία δημοτικών περιφερειακών θεάτρων, δράση που στόχευε στην πολιτιστική ανάπτυξη των κατοίκων των επαρχιών. Δική της έμπνευση ήταν ο θεσμός των <<Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης>>, για την οποία αναγνωρίζεται μέχρι και σήμερα. Τέλος εισάγει το πρόγραμμα “Μελίνα Εκπαίδευση και Πολιτισμός”, που αφορούσε την ένταξη του πολιτισμού και της θεατρικής αγωγής στα σχολεία της Ελλάδος, το οποίο και αποτελεί τον τελευταίο πολιτικό της στόχο.

Η Μελίνα Μερκούρη απεβίωσε στις 6 Μαρτίου του 1994 ύστερα από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο. Η ίδια κηδεύτηκε με ιδιαίτερες τιμές στην Ελλάδα, όπου επικράτησε τριήμερο εθνικό πένθος. Στην κηδεία της παρευρέθηκαν χιλιάδες άνθρωπο, γεγονός που αποδεικνύει την αγάπη και τον σεβασμό που έτρεφαν οι Έλληνες για το πρόσωπό της.

Χάρη στην δυναμική προσωπικότητα της και στις ανεπανάληπτες και πρωτοποριακές δράσεις της η Μελίνα Μερκούρη αποτελεί μορφή άξια αναφοράς στην έκθεση «Τσέχες και Ελληνίδες Ηρωίδες» όπου ανάμεσα σε διάφορα έργα τέχνης παρουσιάζεται το πορτραίτο της το οποίο αναδεικνύει πολλές πτυχές του χαρακτήρα της. Εκ πρώτης όψεως το έργο μπορεί να μοιάζει απλό, καθώς απεικονίζει το περίγραμμα του προσώπου της Μερκούρη, ενώ το μόνο έγχρωμο στοιχείο αποτελεί η αναγραφή του ονόματος της με πράσινο χρώμα. Αν όμως αναλύσουμε το νόημα των στοιχείων του, ανακαλύπτουμε πολλά για το ήθος και τον τρόπο που έχει αποτυπωθεί η εικόνα της στο μυαλό το Έλληνα . Το πρόσωπό της καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του πίνακα. Συνεπώς ο καλλιτέχνης ίσως εστιάζει στην επιβλητικότητα που αποπνέει το άτομο της. Επίσης παρατηρούμε πως δεν εξιδανικεύεται κανένα χαρακτηριστικό της προκειμένου να γίνει αισθητή η σκληρότητά της μέσα από ρεαλιστικά στοιχεία όπως οι ρυτίδες. Τα μαλλιά της συγκρατούνται στο πίσω μέρος του κεφαλιού της με τρόπο που τονίζεται η τόλμη και η ειλικρίνεια που διέκρινε την ηρωίδα η οποία και περιγράφεται ως άνθρωπος ανοιχτός που δεν έκρυβε τίποτα. Στην δεξιά πλευρά της εικόνας διαφαίνεται ένα σύμβολο που σχετίζεται με τον αγώνα επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα. Γενικότερα η ηρωίδα μοιάζει επίμονη και σοβαρή. Δεν κρύβεται πίσω από επιφανειακά χαμόγελα παρά αποδίδει την σκληρή προσπάθεια και τις ταλαιπωρίες που υπέστηη διατηρώντας ωστόσο μια στάση αξιοπρέπειας που εμπνέει κύρος. Η ρεαλιστική της οπτική διαφαίνεται από το ασπρόμαυρο σχέδιο. Με τον ίδιο τρόπο που ο καλλιτέχνης αφαίρεσε το χρώμα της προσωπογραφίας για να εστιάσει στα χαρακτηριστικά της. Η Μελίνα έδωσε όλο της τον εαυτό και συνεπώς το ‘χρώμα’ της αφιερώνοντας την ζωή της στον Έλληνα πολίτη.

Η Μελίνα Μερκούρη ήταν μια μορφή δυναμική. Στεκόταν μόνη της ανάμεσα στους άντρες πολιτικούς καπνίζοντας και φορώντας παντελόνια. Εξέφραζε την γνώμη της με παρρησία και θάρρος και ανύψωσε έτσι την γυναίκα στα μάτια των Ελλήνων. Κέρδισε τον σεβασμό του περίγυρου της με τον λόγο της και δεν ντρεπόταν να παραδεχτεί τα λάθη στις πράξεις της. Είναι χωρίς καμιά αμφιβολία μια από τις σπουδαιότερες Ηρωίδες που υπήρξαν και αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα επιμονής και κύρους. Ήταν μια γυναίκα που πέτυχε τους στόχους και τα όνειρα της γεννημένη σε μια κοινωνία που δεν επέτρεπε κάτι τέτοιο, ενώ οι δράσεις της την καθιστούν πρότυπο και πηγή έμπνευσης για τον άνθρωπο του σήμερα.

Αριάδνη Καρύδη, Βάλια Γαρυφάλλου, Αλεξάνδρα Καββαδά

Η Όλγα Χάβλοβα έζησε στην περίοδο 1933-1996 και υπήρξε μια σπουδαία προσωπικότητα με καταγωγή από την Τσεχία. Άφησε βαθύ αποτύπωμα τόσο με το ανθρωπιστικό έργο της όσο και με τους αγώνες για την κοινωνική δικαιοσύνη. Ως ιδρύτρια φιλανθρωπικής οργάνωσης αφιέρωσε τη ζωή της προσφέροντας βοήθεια σε όσους είχαν ανάγκη. Το έργο της υπήρξε σημείο αναφοράς για την κοινωνική αλληλεγγύη και την υποστήριξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
Κατά την περίοδο του κουμμουνιστικού καθεστώτος η Όλγα Χάβλοβα δεν περιορίστηκε στη φιλανθρωπία, αλλά έδρασε ενεργά για να αλλάξει τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής. Οργάνωσε συναντήσεις αντιφρονούντων δίνοντας φωνή σε ανθρώπους που αντιστέκονταν στην καταπίεση και αναζητούσαν ελευθερία. Από τη δράση της έγινε σύμβολο ελπίδας και θάρρους σε μια δύσκολη εποχή. Οι επιστολές που αντάλλασσε με τον σύζυγό της, ενώ εκείνος ήταν στη φυλακή, διαπνέονται από τις αξίες που η ίδια πρέσβευε και από την αλληλοεκτίμηση και τον αλληλοσεβασμό που είχαν μεταξύ τους οι δύο σύζυγοι.
Το πορτραίτο της είναι ένα οπτικό μέσο που αναδεικνύει την προσωπικότητά της. Η έκ-φραση του προσώπου της αποτυπώνει την ηρεμία και την εσωτερική δύναμη της γυναικείας φύ-σης. Οι λεπτομέρειες, όπως τα λεπτά φρύδια, τα κόκκινα χείλη της και το χρώμα των ματιών της αναδεικνύουν την κομψότητα και τη φυσική αρμονία. Τα μαλλιά της συμπληρώνουν τη συνολική συμμετρία και η θέση του χεριού της δίνει την αίσθηση αυτοπεποίθησης και ευγένειας. Αποδίδεται η εικόνα μιας γυναίκας με αποφασιστικότητα, ανθρωπιά και ισορροπία στη ζωή της.
Η Όλγα Χάβλοβα υπήρξε μια γυναίκα ηρωίδα, με ηθικές αξίες που καθοδηγούσαν κάθε επιλογή και πράξη της, μια γενναία και θαρραλέα προσωπικότητα που δεν δίστασε να αντισταθεί σε οποιαδήποτε μορφή παραβίασης ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Ζενέλη Βαλεντίνα, Γλένη Αγγελική

Η Σοφία Μπεκατώρου γεννήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1977. Είναι Ελληνίδα Ιστιοπλόος του Ναυτικού Ομίλου Τζιτζιφιών Καλλιθέας και δύο φορές Ολυμπιονίκης, το 2004 και το 2008. Έχει επτά συμμετοχές σε Παγκόσμια Πρωταθλήματα, σε τέσσερα εκ των οποίων (2000, 2001, 2002, 2003) κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο μαζί με την Αιμιλία Τσουλφά. Οι δύο ιστιοπλόοι είχαν αρκετές διακρίσεις στο άθλημά τους.

Η Σοφία Μπεκατώρου είναι η καλύτερη Ελληνίδα ιστιοπλόος, με βάση τις διεθνείς της διακρίσεις. Αυτός δεν είναι ο μόνος λόγος που θεωρείται ηρωίδα. ΤΟ 2020 η καταγγελία της για σεξουαλική κακοποίηση ευαισθητοποίησε την ελληνική κοινωνία, με άλλες Ελληνίδες αθλήτριες να μοιράζονται βιώματά τους και την Εισαγγελία Αθηνών να ξεκινά σχετική έρευνα. Έτσι άρχισε το κίνημα me too. Πρώτη αυτή βρήκε το θάρρος να μιλήσει για την κακοποίηση που υπέστη. Άνοιξε το δρόμο και ενθαρρύνθηκαν κι άλλες γυναίκες να καταγγείλουν κακοποίηση που είχαν δεχτεί.
Η ίδια δήλωσε: «Κατέθεσα για την προσωπική μου υπόθεση. Με αφορμή αυτή ελπίζω και άλλες γυναίκες κι άλλοι άνθρωποι να βγουν να μιλήσουν ώστε η κοινωνία να είναι πιο υγιής και να μην φοβόμαστε».

Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, εξήρε τη Σοφία Μπεκατώρου για την απόφασή της «να καταγγείλει με τόλμη τη σεξουαλική βία που υπέστη ως έφηβη αθλήτρια», σε κατ’ ιδίαν συνάντησή τους στο Προεδρικό Μέγαρο στις 18 Ιανουαρίου 2021, δηλώνοντας παράλληλα τη συμπαράστασή της προς «όλες εκείνες τις γυναίκες που κακοποιήθηκαν, λεκτικά ή σωματικά, που τραυματίστηκαν διά βίου από την ηθική βαναυσότητα της σεξουαλικής επιθετικότητας».

Ο καλλιτέχνης του πορτραίτου απέδωσε με ένταση το βλέμμα της ηρωίδας, Σοφίας Μπεκατώρου. Εμφανίζεται με θάρρος και αποφασιστικότητα για την κίνησή της. Η προσωπικότητά της πλαισιώνεται από τα κύματα και το ιστιοπλοϊκό σκάφος, στοιχεία της ζωής της στον αθλητισμό. Η ίδια στο πορτραίτο φέρει το Ολυμπιακό μετάλλιο και αποτελεί όχι μόνο πρότυπο αθλήτριας, αλλά και ηρωικής στάσης στη ζωή.

Διαμάντης Γεώργιος, Δούκας Αλέξανδρος


ο ηρωισμός συνδέεται άμεσα με τον αγώνα ενάντια στο άδικο και το ‘κακό’

…ανάμεσα σε εκατομμύρια αδικημένες ψυχές ξεχώρισαν ορισμένες επαναστατικές μορφές που κατάφεραν να γίνουν η φωνή των υπολοίπων και να μείνουν στην ιστορία ως ηρωίδες!


L’ héroisme est lié directement à la lutte contre l’ injustice et le mal. Parmi de millions de victimes d’ injustice, on découvre certaines figures féminines révolutionnaires qui sont devenues la voix du peuple et sont restées à l’ histoire comme des exemples d’ héroisme incomparable!