Σημαίες και λάβαρα

Οι μαθητές της Α1 και Α4 τάξης του 2ου Γυμνασίου Λευκάδας, συμμετέχοντας στον εορτασμό των 200 χρόνων  από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, υλοποίησαν δράση σχετική με τα Λάβαρα και τις Σημαίες  που υψώθηκαν  προεπαναστατικά  και κατά τη διάρκεια  της επανάστασης. Στο πλαίσιο της δράσης αυτής, οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες  ερεύνησαν και  μελέτησαν  τα χρώματα ,τα σύμβολα και τα εμβλήματα  που χρησιμοποιήθηκαν στις σημαίες  και τα λάβαρα του αγώνα. Από την ενασχόληση αυτή συνειδητοποίησαν την αξία και τη σημασία της σημαίας μας, καθώς αυτή ταυτίστηκε με τους πολύχρονους αγώνες του ελληνισμού  και αποτέλεσε  σύμβολο  του ελληνικού κράτους.

Ελληνικά λάβαρα και σημαίες πριν την επανάσταση του 1821

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας και πριν την Επανάσταση του 1821, δεν έλειψαν τα ανοργάνωτα και ασυντόνιστα επαναστατικά κινήματα του Ελληνισμού. Αν και καταπνίγονταν στο αίμα, οι εξεγέρσεις  ωστόσο συνεχίζονταν, έως και την  έκρηξη της Επανάστασης. Σε όλους αυτούς τους ξεσηκωμούς  υψωνόταν και από μια σημαία που συνήθως ήταν ένα αυτοσχέδιο δημιούργημα της επινόησης του εκάστοτε αρχηγού. Όλες όμως είχαν κοινά χαρακτηριστικά και κύριο γνώρισμα το σταυρό. Ο λαός συνέδεε το έθνος και την ελευθερία με τη θρησκεία και το σταυρό.

Κατά την Τουρκοκρατία οι αρματολοί και οι κλέφτες είχαν τις σημαίες τους, τα φλάμπουρα τα λάβαρα και τα μπαϊράκια. Αλλά και οι νησιώτες αγωνιστές είχαν τις σημαίες των πλοιαρίων τους, τις παντιέρες όπως τις ονόμαζαν.

Τα φλάμπουρα ήταν συνήθως μονόχρωμα και έφεραν σταυρό. Μ’ αυτά παρουσιάζονταν οι αρματολοί στις γιορτές και τα πανηγύρια.

Τα μπαϊράκια ήταν οι πολεμικές τους σημαίες. Αυτά ήταν συνήθως δίχρωμα. Το κόκκινο κυριαρχούσε σε συνδυασμό με το κυανό ή το λευκό και είχαν πάντα σταυρό.

Το λάβαρο πάλι, ήταν κομμάτι υφάσματος κρεμασμένο σε ιστό που έφερε παραστάσεις και εμβλήματα ή πανί με περίτεχνη διακόσμηση που περιφερόταν σε θρησκευτικές πομπές. Το πιο γνωστό  είναι το ιστορικό ιερό Λάβαρο της Αγίας Λαύρας. Συνδέθηκε με την κήρυξη της Επαναστάσεως στη Μονή της, κατά την 21η Μαρτίου του 1821. Φυλάσσεται στην Άγια Λαύρα ως μεγίστης αξίας εθνικο-θρησκευτικό κειμήλιο και ως πολύτιμος θησαυρός μοναδικής σπουδαιότητας και σημασίας. Φιλοτεχνήθηκε στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας περί τα τέλη του 16ου αιώνα.

Σε άλλες επαναστατικές εξεγέρσεις παράλληλα, υψώνονταν σημαίες με παραστάσεις τοπικών αγίων: στην Κρήτη, σημαία κόκκινη με τον Άγιο Τίτο, στη Χιμάρα, άσπρη με τους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ, στη Λευκάδα, λευκή με κόκκινο σταυρό, τον Άγιο Τιμόθεο και την Αγία Μαύρα. Στην  κόκκινη σημαία της Πάργας,  χρυσοκέντητη η Παναγιά βρεφοκρατούσα. Στην Πελοπόννησο και κυρίως στον Μοριά κυματίζουν σημαίες μονόχρωμες με το σταυρό και το «Ιησούς Χριστός Νικά», λευκές ή γαλάζιες ή με παραστάσεις του Αγίου Γεωργίου.

Στη θάλασσα, τους δύο τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας,  η Πύλη, για να μη χάσει από τα χέρια της τον ακμαίο ελληνικό εμπορικό στόλο, παραχώρησε προνόμια και σημαία -την γραικοτουρκική (raya) στους Έλληνες ναυτικούς που δεν δέχονταν να φέρουν την τουρκική. Η σημαία αυτή  έφερε τρεις οριζόντιες ζώνες, μία κυανή στο μέσο και δύο ερυθρές επάνω και κάτω . Αναγκαστικά όμως δεν έφερε σταυρό.

Ο Λάμπρος Κατσώνης, κοντά στη ρωσική σημαία είχε και τη δική του, άσπρη με γαλάζιο σταυρό και την παράσταση του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης με το «Εν τούτω νίκα». Κι αργότερα,  ύψωσε και άλλη σημαία αυτοσχέδια, με την επιγραφή «Λάμπρος Κατσώνης -Πρίγκηψ της Μάνης- Ελευθερωτής της Ελλάδος».

Στα Επτάνησα, το 1800, για τη σημαία της Ιονίου Πολιτείας, αρχικά έγινε πρόταση να φέρει τον Φοίνικα, αλλά προτιμήθηκε η γαλάζια σημαία με τον φτερωτό Λέοντα του Αγίου Μάρκου που με το πόδι κρατάει το ευαγγέλιο ανοικτό και τις επτά λόγχες, σύμβολο των επτά νησιών.

Η σημαία που πρότεινε ο Ρήγας ήταν τρίχρωμη: κόκκινο – άσπρο – μαύρο σε τρεις οριζόντιες ζώνες, με το ρόπαλο του Ηρακλέους και τρεις σταυρούς . Το μαύρο χρώμα στη βάση συμβόλιζε τον υπέρ πατρίδος και ελευθερίας θάνατο, το λευκό χρώμα στην μέση, συμβόλιζε την αθωότητα και το κόκκινο στην κορυφή συμβόλιζε την αυτεξουσιότητα του Ελληνικού λαού.

Οι σημαίες της ελληνικής επανάστασης….

Οι επαναστατικές σημαίες φέρονταν πάνω σε ξύλινο κοντάρι και το σχήμα τους ήταν ίδιο με τις  σημερινές. Τα σύμβολα και τα γράμματά τους ή αποτυπώνονταν από ειδικούς, τους πασματζήδες, ή ζωγραφίζονταν πρόχειρα από κάποιον που είχε την ικανότητα ή κατασκευάζονταν χωριστά και επιρράβονταν στη σημαία. Το κοντάρι, στο επάνω άκρο του είχε σφαίρωμα με σταυρό ή μόνο σταυρό σιδερένιο και κάτω σιδερένια αιχμή για να μπήγεται στο έδαφος η σημαία. Ο σιδερένιος σταυρός κατασκευαζόταν έτσι ώστε η επάνω απόληξή του να είναι μεγαλύτερη από τις πλάγιες κεραίες.  Καθώς λέπταινε προς τα κάτω,  γινόταν πιο μυτερή και σχημάτιζε είδος λόγχης, γιατί η σημαία χρησίμευε και για όπλο στη μάχη σώμα με σώμα. Άλλα κοντάρια έφεραν μόνο μία σιδερένια λεπίδα λεπτή και μακρά, πραγματική αιχμή δόρατος και πάνω σ’ αυτήν σχηματιζόταν διάτρητος ο Σταυρός.

Πρέπει να τονισθεί ότι άλλο είναι το έμβλημα και άλλο η σημαία. Το έμβλημα μπορεί να φέρεται σαν ιδιαίτερο σήμα αλλά δεν είναι σημαία, η δε σημαία μπορεί να φέρει και έμβλημα, απαραίτητα όμως πρέπει να είναι υφασμάτινη.

Οι επαναστατικές σημαίες των ναυτικών νήσων είναι διαφορετικές από εκείνες της ξηράς, αλλά διαφορετικές και μεταξύ τους. Όλες όμως ανεξαιρέτως έφεραν τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας. Στις σημαίες της επαναστάσεως, ιδιαίτερα τις ναυτικές, εκτός από το Σταυρό πάνω στην ανεστραμμένη ημισέληνο, υπάρχει και η άγκυρα, σύμβολο της σταθερής απόφασης για την ελευθερία . Υπάρχει ακόμα αετός που με το ράμφος τρώει τη γλώσσα φιδιού. Το φίδι είναι εχθρός των αετών, γιατί μόνο αυτό φθάνει ως τη φωλιά τους και τρώει τα αυγά τους, δηλαδή καταστρέφει τη γενιά τους (το Γένος). Ο συμβολισμός είναι προφανής στις Φιλικές αλληγορικές παραστάσεις. Η πάλη του αετού με το φίδι από τις πιο παλιές εποχές, συμβολίζει ακόμα τον αγώνα των δυνάμεων του καλού με τις χθόνιες δυνάμεις.

Λίγα λόγια για τη σημαία μας…..

Είναι τεράστια η σημασία της ελληνικής σημαίας, καθώς περικλείει στις πτυχές της αγώνες και θυσίες, εκφράζει την εθνική μας ενότητα και δίνει υλική υπόσταση στην έννοια του Έθνους. Οι Έλληνες πολέμησαν και υπερασπίστηκαν με τη ζωή τους το ιερό αυτό σύμβολο.

Τι υπάρχει, όμως, πίσω από τα σχήματα και τα χρώματά της;

Πολλές είναι οι εκδοχές για την επιλογή των σχημάτων και των χρωμάτων της ελληνικής σημαίας, καθώς και την αλληγορική τους σημασία. Ωστόσο, στα επίσημα έγγραφα της εποχής ή μεταγενέστερα, δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία που να αιτιολογούν την προτίμηση αυτών των χρωμάτων και του σχήματος της σημαίας, σύμφωνα με μελέτη της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού με τίτλο «Η ελληνική σημαία» το 2005. Ορισμένες από αυτές τις εκδοχές είναι:

• το κυανό χρώμα συμβολίζει τον ουρανό και το λευκό τον αφρό των κυμάτων της θάλασσας που περιβάλλει τη χώρα μας.
• το λευκό συμβολίζει την αγνότητα του σκοπού των Ελλήνων και το κυανό υποδηλώνει τη θεϊκή παρέμβαση, αφού ο Θεός ενέπνευσε στο Έθνος τη μεγαλόπνοη ιδέα να αναλάβει και να φέρει σε αίσιο πέρας έναν άνισο αλλά δίκαιο αγώνα.
• τα χρώματα παραπέμπουν στη ναυτική βράκα (κυανό) και στη φουστανέλα (λευκό)
• οι εννέα κυανές και λευκές οριζόντιες παράλληλες λωρίδες αντιπροσωπεύουν τις συλλαβές του «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ» ή συμβολίζουν τη θάλασσα και τους κυματισμούς της.

Απόσπασμα από το ποίημα του Στέφανου Δάφνη

«Ύμνος της σημαίας»

Αυτό είναι το ιερό πανί το γαλανό και τ’ άσπρο,

κομμάτι από ανοιξιάτικο και ξάστερο ουρανό,

που είναι λευκό σαν τον αφρό του κύματος που ανθίζει

σε περιγιάλι ολόγλυκο, σε πέλαο μακρινό.

Αυτό είναι το ιερό πανί, που, όταν περνάει μπροστά μας,

υγραίνονται τα βλέφαρα και σπαρταρά η καρδιά μας.